الرئيسية
》》》》》》》1
مشكلات پژوهش در ايران الجمعة نوفمبر 12, 2010 7:46 pm
Admin
Admin
| تعداد بازدیدها: ٧٩٠ | |
| [ندعوك للتسجيل في المنتدى أو التعريف بنفسك لمعاينة هذه الصورة] پژوهش به‌عنوان زيرمجموعه‌اي از نهاد علم، زير بناي توسعه در عصر اطلاعات است و اساسا هر جامعه‌اي براي برنامه‌ريزي در سطح خرد و كلان و گذار موفقيت‌آميز از اقتصاد صنعتي به اقتصاد دانايي‌محور و اطلاعاتي، ناگزير از ساماندهي و مديريت كارآمد و اثربخش امور پژوهشي است. نگاهي به آمار توسعه پژوهش، نشان مي‌دهد اين بخش در مجموع روند روبه رشدي داشته اما آيا سرعت رشد با توجه به نياز‌هاي فزاينده پژوهشي در بخش خصوصي و دولتي در گذار به اقتصاد دانايي‌محور كافي است؟ حتي در صورتي كه همه دستگاه‌هاي اجرايي بتوانند، سقف دو در صدي اعتبارات پژوهشي را جذب كنند، اين مقدار ناچيز در جامعه دانش‌بنيان، تنها مقدمه كار است. بنابراين اعتبارات ناكافي در بخش پژوهش را مي‌توان يك مشكل اساسي براي اين بخش تلقي كرد. اختصاص اعتبارات ناچيز به بخش پژوهش در مقايسه با مشكلات مديريتي اين بخش قابل چشم‌پوشي است. بسياري از دستگاه‌هاي اجرايي كشور واحد پژوهشي كارآمدي ندارند و از طرف ديگر بخش خصوصي نيز به‌خاطر رانت‌هاي اداري در زمينه پژوهش نمي‌تواند اين ضعف را جبران كند. بنابراين اعتبارات تخصيص داده شده يا جذب نمي‌شوند يا بدون فراخوان و برگزاري مناقصه به افرادي واگذار مي‌شوند كه نمي‌توانند پژوهش را در جهت حل مشكلا ت دستگاه اجرايي يا صنايع هدايت كنند و در صورت داشتن چنين تواني نيز گزارش تحقيق در قفسه‌هاي كتابخانه‌ها آرام مي‌گيرد. آيين‌نامه‌هاي داخلي براي پژوهش نيز نقص فني دارند به‌گونه‌اي كه در بيشتر آنها به جاي پژوهشگران حرفه‌اي اعضاي غيرتخصصي و مديراني مجاز به شركت در جلسات هستند كه كارهاي اجرايي، فرصتي براي مطالعه برايشان نمي‌گذارند و در صورت حضور در جلسات پژوهشي نيز، يا چشم‌شان به دهان رئيس بزرگ است يا اظهارنظر غيرتخصصي مي‌كنند كه هردو براي پژوهش مشكل‌ساز است. براي نمونه فرض كنيد در مورد يك طرح فناوري اطلاعات در كميته‌اي كه هيچ‌يك از اعضا حتي سواد IT هم نداشته باشند، چه نظر تخصصي‌اي مي‌تواند وجود داشته باشد. اين وضعيت موقعي بدتر مي‌شود كه اعضاي كميته اهل «نمي‌دانم» يا «در تخصص من نيست» هم نباشند. بنابراين عضويت اعضاي غيرتخصصي در كميته‌هاي پژوهشي نيز يكي از مشكلات بخش پژوهش است. توجه به رشته تحصيلي مديران كلان پژوهشي نيز حائز اهميت است. به نظر مخاطب وزير علوم يا معاونت پژوهشي ايشان كه دست‌كم سه زيرمجموعه علوم پايه، علوم اجتماعي و فني و مهندسي را مديريت مي‌كنند بهتر است از چه رشته‌اي باشند؟ در اینجا سه رشته پيشنهاد می‌شود؛ مديريت دانش، فلسفه علم و جامعه‌شناسي علم و تكنولوژي. فرض كنيم وزير علوم يك فيزيكدان باشد. در اين صورت چه شناختي نسبت به علوم اجتماعي خواهد داشت؟ و اگر علوم اجتماعي خوانده باشد چه نگرشي نسبت به مهندسي خواهد داشت؟ بنابراين این تصور وجود دارد که مديران كلان پژوهش بايد از ميان متخصصان ميان‌رشته‌اي كه دست‌كم به دو رشته آشنا هستند، باشند. اين مورد براي تمام پست‌هاي پژوهشي كه در زيرمجموعه آنها رشته‌هايي غير از رشته تخصصي مدير پژوهشي وجود داشته باشد، صادق است. پس اشتغال مديران كلان بدون تخصص‌هاي ميان‌رشته‌اي نيز يكي از مشكلات پژوهش است. نبود بانك‌هاي اطلاعاتي پژوهش و پژوهشگران كشور كه به‌صورت آنلاين قابل دسترسي باشند، از ديگر مشكلات بخش پژوهش است. نتيجه اين مي‌شود كه در جايي براي پژوهش متخصصي پيدا نمي‌كنند و در جايي ديگر براي همان پژوهشگران طرح پژوهشي پيدا نمي‌شود يا پژوهشگران بدون اطلاع از كار يكديگر، پژوهش‌هاي موازي انجام مي‌دهند. اگر سازماني يا شركتي نيز بخواهد در رشته خود مشاور پژوهشي داشته باشد نمي‌داند كه چند گزينه براي انتخاب وجود دارد تا درنهايت پژوهش به سمت رقابت و شايسته‌سالاري پيش برود. ضعف ارتباط بين شركت‌ها و دستگاه‌هاي دولتي و خصوصي با بخش پژوهش در عصر ارتباطات نيز بسيار نامعقول است. برخي از شركت ها و ادارات حتي نمي‌دانند براي موضوعات مطالعاتي مورد نياز به كجا مراجعه كنند و به دنبال پژوهشگران چه رشته‌اي باشند. همين‌طور، دانشجويان و دانش‌آموختگان برخي از رشته‌ها نيز نمي‌دانند براي چه سازماني مي‌توانند پژوهش انجام دهند و تخصص‌شان به درد كجا مي‌خورد. اينجا است كه مديريت كلان پژوهش بايد نقش‌آفريني كند و با اشراف بر رشته‌هاي علمي، نهاد‌هاي واسطي را بدين‌منظور ايجاد نمايد. «شتر اسبي است كه توسط كميته‌ها طراحي شده است.» اين جمله را يكي از دوستانم در رشته مديريت در پژوهشي در رابطه با ضعف سيستم تصميم‌گيري در كميته‌ها آورده بود و به نظر من در مورد پژوهش، خيلي جالب است زيرا از شما انتظار مي‌رود پژوهشي را انجام دهيد كه زير نظر ديگران باشد و اگر اين ديگران (منظور عضو اجرايي نه استاد راهنما و مشاور) تخصص لازم را هم نداشته باشند، نتيجه كار محصول مشتركي به نام شتر مي‌شود، در حالي كه قرار بود اسب باشد. نكته بعدي در مورد ارزيابي علمي طرح‌ها است. موضوع تحقيق، روش را ديكته مي‌كند و شما نمي‌توانيد ابتدا پيش‌فرض كمي براي تحقيق داشته باشيد. در اكثر دانشگاه‌ها، ادارات و شركت‌ها، يك طرح پيشنهادي وجود دارد كه فقط براي يك روش تحقيق آن هم پيمايش(Survey) مناسب است و شما براي تصويب طرح خودتان بايد موضوعاتي را كه با روش‌هاي كيفي قابل مطالعه هستند، در آن طرح بگنجانيد! درست مثل اين است كه فردي با سايزXL مجبور باشد لباس بچه‌گانه بپوشد!! در زمينه روش‌شناسي پژوهش‌هاي اجتماعي، دكتر پيران معتقد است رويكرد جهاني به سمت پژوهش‌هاي كيفي است و من فكر مي‌كنم اين مرحله هم گذشته است و به سمت تلفيق حركت مي‌كند. اين در حالي است كه ما هنوز كمي هستيم! درآمدي بر وضعيت پژوهش يكي از مسائلي كه همواره توجه مسوولان و انديشمندان كشور را به خود جلب مي‌كند، امر پژوهش و فعاليت‌هاي علمي است. پژوهش يك بحث قابل توجه و حائز اهميتي است كه هم در رشد علمي و هم در رشد اقتصادي و جايگاه بين‌المللي كشور تاثير بسزايي مي‌گذارد. در اين مقاله جايگاه علمي- پژوهشي ايران و چند كشور ديگر مورد توجه قرار گرفته است، تا جايگاه علمي كشورمان در جامعه بين‌المللي معلوم و باعث توجه هرچه بيشتر مسوولان به اين امر خطير شود. صاحب‌نظران، پژوهش را زيربناي توسعه مي‌دانند و جامعه‌اي را موفق و پيشرفته توصيف مي‌كنند كه بر مدار نخبگان و شايستگان علمي و پژوهشي بچرخد. جامعه‌اي كه تصميم‌گيري‌ها‌ي آن از سوي نهاد‌هاي علمي- پژوهشي پشتيباني شود، گام به سوي توسعه و ترقي مي‌گذارد. پژوهش و تحقيق، راه‌هاي علمي و اصولي دارد و اگر اين اصول رعايت نشود، باعث هدر رفتن نيروي انساني و مادي مي‌شود. در اين جا ما به وسيله يكي از راه‌هاي علم‌سنجي، به وضعيت پژوهشي و تحقيقاتي ايران نظري مي‌افكنيم. البته در اين مقاله رشته‌هاي علوم انساني مدنظر قرار گرفته‌اند. بدين‌منظور ما به آمارهاي يك موسسه علم‌سنجي به نام ISI استناد كرده و آمارهاي خود را از اين موسسه بين‌المللي كه در فيلادلفياي آمريكا فعاليت مي‌كند و در‌سال 1958 ميلادي تاسيس شده است، برگرفته‌ايم. اين موسسه يكي از مهم‌ترين و معتبر‌ترين پايگاه‌هاي اطلاعات علمي است. يكي از رايج‌ترين روش‌هاي ارزيابي فعاليت‌هاي علمي، علم‌سنجي است. اين روش از روسيه آغاز شد و در كشورهاي اروپاي شرقي رشد كرد و بعد در سطوح بين‌المللي مورد استفاده قرار گرفت. به دنبال مطرح شدن اين علم، دانشمندان برجسته‌اي ازجمله كول، ايلز و هولم از مقالات علمي به‌عنوان ملاكي براي مقايسه توليدات علمي كشورهاي مختلف استفاده كردند و توليدات علمي كشورهاي مختلف را از لحاظ كمي و كيفي مورد مقايسه قرار دادند و وضعيت كشورهاي مختلف را در توليد اطلاعات علمي مشخص كردند. چاپ مقالات در مجلات علمي- پژوهشي كه حاصل كارهاي تحقيقاتي و داوري آنها قبل از چاپ مي‌باشد، يكي از مهم‌ترين توليدات علمي است. انتشار شاخص‌هاي علم‌سنجي كه توصيف‌كننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمي است، مي‌تواند عنصر مفيد و كارآمدي براي مديريت تحقيق و سياستگذاري و چگونگي تخصيص بودجه و امكانات در علوم باشد. اساس كار علم‌سنجي بر چهار متغير اساسي؛ مولفان، انتشارات علمي، مراجعات و ارجاعات استوار است. توضيح شاخص‌ها 1- مولفان: تعداد مولفان به‌عنوان يكي از شاخص‌هاي فعاليت علمي در كشورهاي مختلف است كه مي‌تواند مبنايي براي مقايسه آنها به‌شمار آيد. 2- انتشارات علمي: انتشار توليدات علمي دانشمندان به‌صورت فردي و به تنهايي براي ترسيم نتايج مهم آماري كفايت نمي‌كند، ارزيابي‌هاي علم‌سنجي معمولا بر سودمندي انتشارات توسط اجتماعات علمي تاكيد مي‌كنند. 3- مراجع: تنوع مراجع مورد استناد انتشارات علمي نشان‌دهنده، خاستگاه‌ها و به‌ويژه روزآمدي انديشه‌هاي گنجانده شده در اين مقالات است. 4- ارجاعات: اگر يك مقاله علمي طي چندين سال پس از انتشار سالانه پنج تا 10 مورد ارجاع داشته باشد، به احتمال زياد محتواي آن مقاله در بدنه معرفتي حوزه علمي مرتبط با آن رشته حل خواهد شد، به‌گونه‌اي كه اين مقاله، سهمي در افزايش ميزان معرفت علمي آن رشته خواهد داشت. ارجاعات، نشان‌دهنده نفوذ و تاثير علمي هستند. اين شاخص مي‌تواند تا حدي كمبود در شاخص تعداد مقالات را جبران كند. ارزش يك مقاله علمي برمبناي تاثير در مقالات و نوشته‌هاي بعدي تعيين مي‌شود. نشريات جهان كل نشريات جهان، اعم از علمي ـ پژوهشي و... به استناد چاپ 36 راهنماي بين‌المللي نشريات Ulrch در سال 1998ميلادي به تعداد 156 هزار و در 869 موضوع است، كه ساليانه حدود هفت هزار مجله به آن افزوده مي‌شود. از اين تعداد حدود هشت هزار و 800 ـ تقريبا پنج درصد ـ عنوان مجله توسط ISI را در سه شاخه علوم (SCI پنج هزار و 800 مجله 66 درصد)، علوم اجتماعي (SSCI هزار و 800 مجله 20 درصد) هنر و علوم انساني (A&H هزار و200 مجله 14 درصد) نمايه مي‌كند. البته ISI علاوه بر مجلات، كتاب‌ها و مجموعه مقالات و كنفرانس‌ها را نيز شامل مي‌شود كه درمجموع به 16 هزار مقاله مي‌رسد. موسسه ISI سالانه اطلاعات خود را به دو صورت كتاب و ديسكت فشرده منتشر مي‌كند. البته اين اطلاعات در سايت اينترنتي اين پايگاه هم وجود دارد. | |
